ikona

Слова выкладчыка. Гісторыя беларускай зямлі звязала ў сваім пераплёце і старонкі слаўных перамог і росквіту нашай краіны, і старонкі, апаленыя вайной ці залітыя крывёй паўстанняў, і старонкі, яшчэ невядомыя ці, на жаль, ужо выцертыя з нашай памяці… Менавіта людской памяці, якая страчвае гістарычныя карані, прымусілі напісаць Уладзіміра Караткевіча наступныя радкі, напоўненыя боллю і роспаччу за родную зямлю:

Сапраўды, Беларусь захоўвае ў сваёй гісторыі безліч таямніц і загадак. На сённяшняй сустрэчы мы паспрабуем прыадчыніць гістарычную скарбонку нашай Радзімы, каб па-новаму паглядзець на Беларусь, паглядзець вачыма маладых людзей, ад якіх залежыць, ці будзе шчаслівай дзяўчына з васільковымі вачамі і русымі жытнёвымі косамі, імя якой Белая Русь.

Слова выкладчыка.Прадстаўце сябе удзельнікамі міжнароднага лагера. Група з кожнай краіны мае задачу, як мага яскравей прадставіць сваю радзіму, выяўляючы своеасаблівасць гістарычнага развіцця, самабытнасць культуры і традыцый, адметнасць менталітэту свайго народа. З мэтай прыцягнення ўсіх навучэнцаў да агульнай працы і павышэння яе эфектыўнасці, вучэбная група падзяляецца на каманды, кожная з якіх атрымлівае пэўнае заданне. Памятайце, што кожнае меркаванне вартае ўвагі ў групе, і толькі спалучэнне адказаў ўсіх груп дазволіць зрабіць уяўленне аб нашай краіне больш поўным і якскравым.

Тэхналогія. Адказ кожнай групы дапаўняецца пры неабходнасці навучэнцамі іншых груп і падагульняецца выкладчыкам. Пры поўным адказе дэманструюцца слайды (прэзентацыя “Зямля пад белымі крыламі”). Пры недастатковым – выкарыстоўваюцца дадатковым матэрыял і малавядомыя факты. Падчас працы груп гучыць старажытная музыка.

· Геаграфія. Нельга было б даць больш удалае імя для нашай зямлі, чым Белая Русь. Беларусі не ўласцівыя ні яркія фарбы Міжземнамор’я, ні экзатычнасць Афрыкі, ні яскравасць Усходу. Прыгажосць беларускай прыроды ўражвае сваёй прастатой, праўдзівасцю і пяшчотнай сціпласцю. Яе ціхая прывабнасць паволі пранікае ў душу падарожніка ў мяккіх пералівах ранішняга неба і ў бархацістай зеляніне раскінуўшыхся палёў, у таямнічым шэпце векавых пушчаў, шчымлівым крыку журавоў. Каб зразумець прыгажосць Беларусі, патрэбна спыніцца і адчуць акружаючы свет, углядзецца ў блакітныя чыстыя вочы-азёры, удыхнуць паветра, напоенае духмянымі травамі, пачуць шэпт жытнёвага поля. Кожная рыса ўражвае сваёй праўдзівасцю і цнатлівасцю. Магчыма, гэта адно з нешматлікіх застаўшыхся месцаў на нашай планеце, дзе можна пабачыць незвычайны цуд – цуд некранутай прыроды Сімвалам Беларусі на працягу вякоў лічыца бусел. Нездарма Беларусь называюць “зямлёй пад белымі крыламі” і прысвячаюць наступныя радкі:

· Гісторыя. Спрадвек для славян найвышэйшай каштоўнасцю з’яўлялася захаванне міру на сваіх землях, а для мужчын не існавала больш пачэснай справы, чым абараняць сваю Бацькаўшчыну ад захопнікаў. На працягу вякоў землі Беларусі, патапляемыя ў крыві шматлікіх войнаў, не страчвалі сваёй незалежнасці, заставаліся некранутымі ад “чорнай” варожай навалы. Сімвалам незалежнасці ў славян лічыцца менавіта белы колер.

Падчас разважанняў навучэнцамі робіцца аналіз гістарычнага мінулага, геаграфічных асаблівасцей, мастацкіх вобразаў, звязаных з Беларуссю.Выкладчыкам асабліва падкрэсліваецца старажытнасць і складанасць гістарычнага працэса, глыбіня нацыянальных традыцый. Звяртанне ўвагі на міждысцыплінарных сувязах (беларуская літаратура, геаграфія), у якіх адлюстроўваецца ўсебаковасць развіцця грамадства, дазваляе зацікавіць навучэнцаў да пазнавальнай дзейнасці.

“Чалавек – частка сусвету” – гэта сцвярджэнне ў поўнай меры раскрываецца на прыкладзе Беларусі і яе насельніцтва. Як і прыроднае асяроддзе, людзі Беларусі вылучаюцца сціпласцю, ураўнаважанасцю і спакоем. Глыбокая павага да зямлі-карміцелькі прывучыла беларусаў да працавітасці, беражлівасці і адданасці Радзіме ў сваёй справе. Асаблівая ўвага да захавання сваіх каранёў і народных традыцый дазволілі перадаваць з пакалення ў пакаленне мудрасць і кемлівасць.

На працягу вякоў запісы іншаземных вандроўнікаў вызначаюць сардэчнасць і гасціннасць, чуласць і міласэрнасць беларускага народа. Гэтыя якасці падкрэслівае і такая важная рыса беларусаў як талерантнасць(верацярпімасць). Беларусь стала прытулкам для людзей многіх нацыянальнасцей, кожнаму з якіх знайшлося і знаходзіцца зараз месца для жыцця і працы. Менавіта таму, на Беларусі здаўна разам з храсціянствам ў міры і згодзе суіснавалі іудаізм і мусульманства, што дазволіла Беларусі не спазнаць канфліктаў на нацыянальнай ці рэлігійнай глебе. Мы павінны памятаць аб гэтым і імкнуцца захаваць цярпімасць да людзей іншых нацыянальнасцей ці вераспавядання, таму што рэлігійныя канфлікты з’яўляюцца адной з найвялікшых небяспек для сучаснага сусветнага грамадства.

Бесперапынныя войны, а таксама асаблівасці прыроднага асяроддзя (балоцістая мясцовасць) выхоўвалі ў нашых продкаў асцярожнасць і прадбачлівасць, няспешнасць і разважлівасць, якія часам, на жаль, блытаюць з абыякавасцю. Падумайце, ці можна назваць беларусаў абыякавым народам, калі прыгадаць, што за сваю гісторыю Беларусь ні разу не страціла белага колеру сваёй незалежнасці? У беларусаў стагоддзямі выпрацоўвалася ў свядомасці міралюбівасць, бо людзі, якія хаця б адзін раз перажылі вайну і страцілі на ёй сваіх дзяцей, ужо ніколі не змогуць першымі ўзяць у рукі зброю. Нездарма, гімн Рэспублікі Беларусь пачынаецца славамі: “ Мы – беларусы, мірныя людзі”. Аб небходнасці захавання міру на Зямлі асабліва важна памятаць зараз, калі ў палітычных канфліктах гінуць мірныя людзі, а неафашысцкія арганізацыі прыкрываюць сваю агрэсіўную дзейнасць высакароднымі ідэямі.

Падчас працы ўдзельнікаў групы №2 ажыццяўляецца выхаванне гуманістычнага светапогляду. Навучэнцы пералічваюць якасці, якія не толькі перастаюць быць уласцівымі для сучаснага чалавека, але зараз часам падвяргаюцца нават іроніі (адданасць радзіме, самаахвярнасць, міласэрнасць) і задумваюцца над тым, колькі чалавечнасці страчвае грамадства, пазбаўляючы сябе гэтых дароў. Выкладчык стараецца не дапусціць ,каб на першы погляд звычайныя якасці пералічваліся “праз коску”, спыняючыся і падкрэсліваючы значэнне працавітасці, добразычлівасці, мудрасці і цярпімасці ў адносінах паміж людзьмі; патрыятычнасці і адданасці Радзіме. Выкладчыкам робіцца асаблівы акцэнт на цярпімасці, міралюбстве і талерантнасці беларусаў, тлумачацца прычыны фарміравання гэтых рыс (суіснаванне адначасова на Беларусі на працягу стагоддзяў розных рэлігійных канфесій),падкрэсліваецца значэнне гэтых якасцей асабліва ў цяперашні час, калі большасць канфліктаў успыхваюць на нацыяналістычнай і рэлігійнай глебе. Разам з тым выкладчык робіць спробу пераадолець стэрэатып, існуючы ў сучасным грамадстве аб беларусах як абыякавых людзях. Тлумачыцца прычына памяркоўнасці(гістарычная: шматлікія войны спрыялі развіццю асцярожнасці, сталінскія рэпрэсіі знізілі палітычную актыўнасць; геаграфічная: балоцістая мясцовасць абумовіла прадбачлівасць). Такім чынам, праз тлумачэнне прычын паходжання нацыянальных рыс характару робіцца спроба пераканаць падлеткаў у неабходнасці захавання і выхавання гэтых якасцей у першую чаргу ў саміх сябе, выхоўваецца павага да ментальнасці свайго і іншых народаў.

Незвычайная моц характару і імпэт князя, якім дзівіліся і сучаснікі , і нашчадкі, дазволілі выстаяць ў змаганні з Кіевам і зрабіць Полацкае княства моцнай марской дзяржавай, пад кантролем якой знаходзіліся землі ўздоўж усёй Дзвіны да Варажскага(Балтыйскага) мора. Падчас свайго княжэння Усяслаў Чарадзей перажываў і хвіліны славы (пераможныя паходы супрать мангол-ататараў ў саюзе з кіеўскім князем, на Пскоў, Ноўгарад), і хвіліны горкіх няўдач (крывавыя падзеі на р. Няміга ў 1067 г.). Дзякуючы ваеннаму майстэрству і мудраму кіраўніцтву князя Усяслава з 1084 да самай яго смерці (1101 г.) Полацкае княства не зведала ваенных падзей, а сам Полацк развіваўся як крупны гандлёвы і культурны цэнтр.

З мэтай падкрэсліць незалежнасць і магутнасць Полацкага княства, па загадзе Усяслава ў Полацку ў ХІ ст. быў пабудаваны Сафійскі сабор (адзін з 4 храмаў у гонар Сафіі (Прамудрасці Божай), якія былі ўзведзены ў Канстанцінопалі, Кіеве, Ноўгарадзе). Сваё жыццё полацкі князь Усяслаў прысвяціў змаганню за незалежнасць і ўмацаванне княства, імкнучыся да адзінства сярод народа і дзяржавы цалкам.

Вінцэнт Канстанцін Каліноўскі – нацыянальны герой, адзін з арганізатараў нацыянальна-вызваленчага паўстання 1863-1864 гг. на Беларусі. З’яўляючыся рэвалючыянерам-дэмакратам, Каліноўскі заклікаў сялян на барацьбу за незалежнасць сваёй Радзімы, роўнасць правоў. Менавіта дзеля пашырэння ідэй роўнасці і волі сярод простага сялянства было наладжанне выдання першай ў гісторыі газеты на беларускай мове “Мужыцкай праўды”(7 нумароў).

Па многіх прычынах нацыянальна-вызваленчае паўстанне было жорстка падаўлена расійскімі ўладамі. Як пад час паўстання, так і пад час следства і суда Кастусь Каліноўскі з’яўляўся прыкладам мужнасці і высакароднасці, адказаўшы на прапанову палегчыць свой лёс, назваўшы адрасы і імёны паплечнікаў: “Калі грамадская шчырасць ёсць дабрачыннасцю, то шпіёнства апаганьвае чалавека. Усведамленне гонару і ўласнае годнасці не дазваляюць мне ісці па іншым шляху”.

Да гэтагу часу адданасць Радзіме і свайму народу, якой было прысякнута ўсё жыццё Кастуся Каліноўскага, служыць прыкладам і натхняе беларусаў. Глыбокай павагі і шчырай памяці заслугоўвае чалавек, ахвяраваўшы сваё жыццё за сваю Радзіму, які перад смерцю даслаў да беларускага народа наступныя словы: “Браты мае, мужыкі родныя. З-пад шыбеніцы маскоўскай прыходзіць мне да вас пісаць, і, можа, раз астатні. Горка пакінуць зямельку радную і цябе, дарагі мой народзе. Грудзі застогнуць, забаліцца сэрца, - але не шкада згінуць за тваю праўду…” (“Ліст з-пад шыбеніцы”).

Еўфрасіння Полацкая (Прадслава) – першая жанчына ва Усходняй Еўропе, якая за вялізны ўклад у распаўсюджванне праваслаўя была кананізавана (прылічана да ліку святых). Асветніцкая дзейнасць Еўфрасінні Полацкай была шматграннай: ад перапісвання кніг да заснавання храмаў, якія з’яўляліся асяродкамі асветы ў Полацкім княстве. Еўфрасіння Полацкая праз служэнне Богу прысвяціла сваё жыццё роднай зямлі і свайму народу.

Старажытнарускі (старабеларускі) пісьменнік, прапаведнік, царкоўны дзеяч, Кірыла Тураўскі быў першым вядомым на Русі “стоўпнікам”. Зачыніўшыся ў манастырскай вежы, каб поўнасцю аддацца розуму і малітвам, ён напісаў свае першыя творы. Для хрысціянскай культуры ХІІ ст. багаслоўская паэтычная, красамоўніцкая і асветніцкая творчасць Кірылы Тураўскага была сапраўдным адкрыццём красы і мастацкай выяўленчай сілы роднай мовы. Пісьменнік добра валодаючы і творча выкарыстоўваючы класічную візантыйскую рыторыку і паэтыку, Кірыла Тураўскі значна ўзбагаціў культуру і мову свайго народа.

Атрымаўшы грунтоўную адукацыю ў кіева-магілянскай школе, заснаванай Пятром Магілай, і езуцкім калегіуме, Сімяон Полацкі ў 1656 г. вярнуўся ў родны Полацк, прыняў праваслаўнае манаства і пачаў настаўнічаць у брацкай школе пры Богаяўленскім манастыры. Чалавек па натуры дзейсны, працавіты, ён выкарыстоўваў усе магчымасці для грамадскага і літаратурнага самавыяўлення: пісаў малітвы, прамовы, вершы, памфлеты, палемічныя трактаты.

Дзейнасць Сімяона Полацкага была высока ацэнена яшчэ пры яго жыцці. У 1664 г. ён быў запрошаны ў Маскву. Меркаваў, што часова, а сталася – назаўсёды. З’яўляючыся дарадцам цара Аляксея Міхайлавіча па царкоўных справах, перакладчыкам і рэдактарам пры царскім двары, яму было даручана стварыць пры адным з маскоўскіх манастыроў ліцэйскую школу для падрыхтоўкі служачых Тайнага прыказа – асабістай канцылярыі цара, а таксама выхаванне і навучанне царскіх дзяцей.

Займаючы у Маскве ключавую пазіцыю ў справе пашырэння заходнееўрапейскай культуры, папярэднік ідэолагаў асветнага асаблютызму эпохі Пятра І Сімяон Полацкі здолеў пераканаць кансерватараў-традыцыяналістаў пры двары Аляксея Міхайлавіча ў неабходнасці народнай адукацыі паводле еўрапейскага, школьна-універсітэцкага метаду, далучэнне прыдворных да свецкай літаратуры, музыкі, тэатра, таксама браў удзел у распрацоўцы праекта першага расійскага універсітэта.

Дамейка, як сябар таварыства філаматаў, прымаў актыўны ўдзел у паўстанні 1830-1831 гг. У Польшчы і на Беларусі. Пасля паражэння паўстання разам з сябрамі вымушаны быў эмігрыраваць ў Францыю, дзе вучыўся ў Вышэйшай школе горнай справы Сарбонскага ўніверсітэта. Пасля заканчэння вучобы Ігнат Дамейка займаўся навуковымі даследаваннямі. У 1837 ён склаў геалагічную, геаграфічную і гаспадарчую карты зямлі былой Рэчы Паспалітай, напісаў геаграфічны каментарый да іх. У 1850 у Парыжы надрукаваны лепшы на той час геаграфічны атлас Польшчы, у якім без пазначэння аўтарства прадстаўлены яго карты і каментарыі да іх. Такім чынам, Ігната Дамейку можна лічыць заснавальнікам фізіка-геаграфічнага раянавання Польшчы, Беларусі і Літвы.

Па рэкамендацыі парыжскіх прафесароў у 1837 г. ён прыняў прапанову чылійсага ўрада і падпісаў кантракт на пасаду выклачыка горнай школы ў г. Какімба на поўначы Чылі. За час сваёй працы Ігнат Дамейка праводзіў геалагічныя экспедыцыі ў пошуках новых крыніц сыравіны, пад час якіх зрабіў шмат адкрыццяў (невядомага навуцы альгамату серабра, які атрымаў назву аркерыт).

Свае шматлікія творы, і ў т.л. падручнікі па хіміі, мінералогіі, фізіцы, Д. пісаў пераважна на іспанскай і французскай мовах. Выдадзены ў Чылі падручнік “Мінералогія” на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў выкарыстоўваўся ў многіх лацінаамерыканскіх краінах. Вынікі навуковых пошукаў і адкрыццяў Дамейкі апублікаваны на розных мовах у 130 яго навуковых працах, якія прынеслі яму сусветную вядомасць і славу. Яны займалі ганаровае месца ў тагачаснай навуцы, сведчаннем чаго з’яўляюцца выбранне Дамейкі ганаровым членам шатлікіх навуковых таварыстваў.

Дамейка назаўсёды парадніўся з Чылі, але ніколі не забываў сваю далёкую радзіму і заўсёды марыў пра яе. Так, апісваючы пейзажы Чылі, ён часам супастаўляў іх з Беларуссю ці адзначаў, што мясцовая рака “ не шырэйшая за наш Буг каля Брэста”. Толькі амаль у канцы жыцця яму было дазволена наведаць радзіму і пабываць у родных мясцінах.

Памёр Ігнат Дамейка 23.1.1889 г. Дзень яго пахавання быў абвешчаны днём нацыянальнай жалобы. Чылійцы высока ацанілі яго заслугі – Ігнат Дамейка быў абвешчаны народным героем. Яго імем названы адзін з партовых гарадоў (Пуэрта-Дамейка), вулканічны ланцуг гор у Андах працягласцю каля 350 км, а такскама адкрыты ім мінерал (дамейкін) і фіялкавая кветка (віёла дамейкона). У яго доме быў створаны музей, а ў Сант’яга пастаўлен помнік “ Грандэ Эдукатору”(“Вялікаму Асветніку”).

Шмат слаўных асоб, якімі ганарыцца сёння свет, маюць беларускае паходжанне: Зыгмунт Мінейка (нацыянальны герой Грэцыі, удзельнік барацьбы супраць турэцкіх захопнікаў), Якуб Наркевіч-Ёдка (адкрывальнік электраграфіі, і бяздротавай перадачы электрычных сігналаў), Генрых Манікоўскі( выдатны нямецкі фізік і матэматык), Леў Арцімовіч (выдатны вучоны ў галіне кіравання тэрмадзейнага сінтэзу), Аляксанд Чыжэўскі (заснавальнік геліябіялогіі). Выхадцы са старадаўніх беларускіх родаў з’яўлююцца матэматык Соф’я Кавалеўская, пісьменнік Міхаіл Дастаеўскі, кампазітар Дзмітрый Шастаковіч, а таксама Нобелеўскія лаўрэаты; амерыканскі эканаміст Сайсан Сміт Кузнец (эканоміка, 1971 г.), амерыканскі фізік Алан Джэя Хігер (фізіка, 2000 г.), Жарэс Алфёраў (фізіка, 2000 г.) паходзяць з Віцебска, амерыканскі фізік Аарон Клуг(хімія, 1982 г.) родам з Зэльвы, амерыканскі фізік-тэарэтык Шэлдана Лі Глэшоў (фізіка, 1979 г.), амерыканскі фізік Марціна Льюіс Перл (1995 г.) з Пружан.

Як часта залівалі пажары і распраналі вятры нашу Беларусь, як часта сёння мы самі караем смяротным забыццём сваё мінулае. Зараз мы з’яўляемся сведкамі аднаўлення Беларусі Наша Бацькаўшчына паўстае з небыцця ў рэстаўраваных гістарычных цэнтрах, у аднаўляючыхся замках і палацах, у імёнах, у арганізацыйных святах старажытнай культуры і рыцарскіх турнірах. І калі кожны з нас будзе старацца зрабіць свет вакол сябе трошкі лепшым, уся наша зямля заззяе ў прамянях узыходзячага сонца, і забудуца тады словы, якімі сканчвае свой раман “Каласы пад сярпом тваім” У.Караткевіч:

Веру ў адно.
Калі злосць векавечную звяжуць
I над крыніцамі зорка-Палын узыдзе,
Ты на судзе - пад архангелаў трубы -Марыі адкажаш.
Скажаш адзінае слова за ўсіх на планеце людзей: “
Ў бітвах скрываўлена, каб чалавецтва ўваскрэсла,
Каб на палетках ягоных воля і мова ўзраслі.
Маці сыноў чалавечых.
Я столькі пакут перанесла.
Можна зямлі дараваць,
Калі я існую на зямлі”.

Наш занятак хацелася б скончыць дэманстрацыяй краявідаў Беларусі, каб родная зямля і нас натхняла на стварэнне лепшага заўтра для зямлі пад белымі крыламі, імя якой Белая Русь.